Afscheidsinterview Joost Veenstra: “Doceren is topsport. Méér dan ondernemen dat is.”

Met gemengde gevoelens nam Joost Veenstra (29) gisteren (29 juni) afscheid van EXPIRION. Na bijna acht jaar toegewijde dienst heeft hij besloten een nieuwe weg in te slaan en zich volledig te richten op zijn passie voor het onderwijs. Naast zijn professionele ambities kiest Joost er hierdoor tegelijkertijd voor om meer werkrust in zijn leven te creëren. Een interview met de vertrekkend marketeer met liefde voor sport: "Waar een voetballer van Ajax of Barcelona één of misschien twee wedstrijden per week speelt, doe je dat als docent elke dag."

In het najaar van 2015 trad je in dienst bij EXPIRION en enkele jaren later werd je docent Nederlands. Hoe denk je hoe jouw ervaring als online en offline marketeer je zal blijven helpen om op een unieke manier les te geven en leerlingen te motiveren?
Als marketeer zijn creativiteit en een pragmatische visie vaak van essentieel belang. Hierin zie ik direct overeenkomsten met het onderwijs. Creativiteit is voor een docent van groot belang om lessen boeiend en vernieuwend te maken, om onderwerpen vanuit verschillende invalshoeken te benaderen en nieuwe opdrachten te ontwikkelen. Vanuit mijn eigen ervaring kan ik zeggen dat een creatievere aanpak van mijn lesvoorbereiding eerder tot succes leidt, hoewel het soms ook kan mislukken. Over het algemeen merk ik dat dit resulteert in een effectievere leerervaring en dat het de motivatie van leerlingen vergroot. Leerlingen hebben snel door of een docent tijd en moeite heeft gestoken in een les, of dat hij simpelweg "zijn lesje afdraait". Bovendien haal ik zelf ook meer voldoening uit het geven van leuke en creatieve lessen. Als docent ben je echter ook gebonden aan de hoeveelheid tijd die je hebt om zulke lessen te ontwerpen, die tegelijkertijd voldoende leerzaam moeten zijn en moeten voldoen aan bepaalde leerdoelen. Helaas valt dat nog wel eens tegen.

Binnen de marketingwereld is het imiteren van je concurrenten niet bijzonder. En dus is creativiteit als marketeer ook hier een vereiste. Het is belangrijk om in te spelen op de actuele trends en veranderende maatschappelijke en consumentenbehoeften. Door unieke en originele ideeën en uitingen te bedenken, kun je de aandacht trekken en opvallen als marketeer. Vaak is het voor EXPIRION nodig geweest om out-of-the-box te denken en compleet nieuwe benaderingen te bedenken om de naamsbekendheid van EXPIRION te vergroten. Of om nieuwe markten aan te boren, zoals die van de in Nederland nog vrij onbekende energieopslagsystemen of de mogelijkheden tot het verhandelen van stroom.

Wat is de rol van het vak Nederlands in jouw leven en waarom besloot je juist dit vak te gaan onderwijzen? Wat zijn de aspecten van het onderwijs die je voldoening geven en waarom heb je ervoor gekozen om je carrière te richten op het onderwijzen van Nederlands?
Tien jaar geleden was ik actief als journalist voor het Noordhollands Dagblad, waar ik onder andere schreef over onderwijsgerelateerde onderwerpen en een examenbijlage samenstelde. Dit opende de eerste deuren naar de wereld van de middelbare scholen, om verslag te doen vanuit het Jac. P. Thijsse College in Castricum en het Kennemer College in Beverwijk aan de Büllerlaan, voorheen bekend als het Augustinus. Voor het eerst in jaren keerde ik terug op een middelbare school en ik proefde direct een warme en fijne sfeer. Ik ervaar een middelbare school altijd als een veilige en plezierige omgeving. Mijn eigen middelbare schooljaren behoren zelfs tot de hoogtepunten van mijn leven. Door mijn interesse in onderwijs, schrijven, taal en zelfs andere talen (Veenstra studeerde minors Spaans en Italiaans aan de Universiteit van Amsterdam, red.) is hier uiteindelijk de combinatie van docent Nederlands uit voortgekomen.

Ik haal voldoening uit een goede les, het idee dat ik in 75 minuten – de duur van een les op mijn school – leerlingen iets waardevols kan bijbrengen en ze vervolgens zie excelleren bij het toepassen ervan. Maar wat het onderwijs bijzonder maakt, is dat het om mensen draait. Het contact met leerlingen is immers hetgeen wat onderwijs voor mij zo ontzettend mooi maakt. Ik bloei op als ik zie hoe open en enthousiast vwo-4-leerlingen kunnen zijn en ineens vol overgave met je meepraten over bijvoorbeeld Mulisch’ roman De aanslag. Ik beschouw het als een heus voorrecht om dagelijks met zulke jonge mensen te werken die nog aan het begin van hun carrière staan. Naast de interactie met leerlingen geeft het zien van leerresultaten, zowel formatief als summatief, of de groei die een leerling gedurende een schooljaar doormaakt mij ook energie.

Ik beschouw het als een heus voorrecht om dagelijks met zulke jonge mensen te werken die nog aan het begin van hun carrière staan.

Welk advies zou je willen geven aan jonge professionals die geïnteresseerd zijn in het combineren van verschillende carrièrepaden?
Om eerlijk te zijn is het combineren van een baan in het onderwijs met een andere baan geen goede keuze. Op papier klonk het fantastisch, die combinatie van het onderwijs en het bedrijfsleven. Ik heb zelfs anderen aangemoedigd om deze ideale situatie na te streven. Maar in de praktijk bleek het voor mij, vooral als bovenbouwdocent met al het nakijkwerk en mijn rol als sectievoorzitter, een behoorlijke uitdaging te zijn. Het onderwijs stopt eigenlijk nooit. De combinatie van twee banen van deze aard vergt enorm veel energie en toewijding. Het was simpelweg te veel voor mij om beide rollen op hoog niveau te vervullen en ik merkte dat mijn scherpte begon af te nemen, terwijl scherpte juist mijn kracht is. Door één baan op te zeggen, kan ik mij op één carrièrepad focussen en creëer ik voor mezelf meer werkrust. De keuze valt dan op de sector waar mijn hart het meest ligt.

Welke uitdagingen kwam je tegen bij het balanceren van je werk als docent en marketeer, en hoe heb je deze overwonnen?
De grootste uitdaging van dit schooljaar deed zich voor rond februari en maart. Op dat moment moesten al mijn bovenbouwleerlingen betogen of beschouwingen schrijven, wat resulteerde in meer dan honderd schrijfopdrachten die nagekeken moesten worden. Het betroffen tussentijdse toetsen, dus alle lessen gingen gewoon door en de nakijktermijn bedroeg twee weken. Het was een periode die ik eigenlijk gewoonweg moest doorstaan. Normaal gesproken zou ik het nakijkwerk niet als een last ervaren, omdat het nu eenmaal bij het takenpakket van een docent Nederlands hoort en het ook leuk is om te zien wat leerlingen ergens van gemaakt hebben. Echter, op donderdag en vrijdag werkte ik op kantoor en was ik daardoor niet in staat om na te kijken, terwijl mijn gedachten op deze dagen óók waren bij de stapel handgeschreven beschouwingen van mijn leerlingen uit 5-vwo.

Je vindt dat onderwijs topsport is. Kun je uitleggen waarom je die vergelijking maakt en hoe je je gesteund voelt in deze opvatting?
Doceren is topsport. Méér dan ondernemen dat is. Het draait zowel in het onderwijs als in de topsport om ontwikkelen en het optimale uit anderen halen, wat alleen lukt door ook het optimale uit jezelf te halen. Binnen het onderwijs is er vrijwel geen ruimte voor de automatische piloot. Voortdurende alertheid is een absolute vereiste, iets wat buitenstaanders vaak volledig onderschatten. Als docent draag je niet alleen dagelijks de verantwoordelijkheid voor de toekomst van je leerlingen, maar je investeert ook in hun groei en bouwt een band met ze op. Bovendien telt elke dag in het onderwijs en is er simpelweg geen enkele reden om op een willekeurige dag te besluiten om wat gas terug te nemen en een minder goede les te geven. Naast het constant presteren, moet je ook voortdurend 'aan' staan en scherp zijn op reacties van je leerlingen. Waar een voetballer van Ajax of Barcelona één of misschien twee wedstrijden per week speelt, doe je dat als docent elke dag. Elke les evalueer je voor jezelf en 's avonds bereid je je alweer voor op de volgende les. Dit is in de topsport vergelijkbaar met een voetbaltrainer die een wedstrijd na afloop met zijn spelers analyseert, maar zich ook meteen moet richten op de volgende wedstrijd. De gedachte dat lesgeven topsport is, wordt waarschijnlijk gedeeld door alle docenten. Als professionals beseffen we namelijk dat lesgeven een waar vak is, een kunst op zich. Docenten vervullen een onmisbare rol in onze samenleving, terwijl we eerlijk moeten erkennen dat een marketeer minder onmisbaar is voor de maatschappij.

Het draait zowel in het onderwijs als in de topsport om ontwikkelen en het optimale uit anderen halen, wat alleen lukt door ook het optimale uit jezelf te halen.

Mensen met een onderwijsachtergrond succesvol zijn gebleken in de sportwereld, vooral in het voetbal. Wat voegt deze achtergrond volgens jou toe aan de sportwereld en welke voordelen brengt het met zich mee? Wat vind je van Maurice Steijn, die uit het basisonderwijs komt en nu trainer wordt bij Ajax?
Neem nou Rinus Michels, Louis van Gaal en Co Adriaanse: allen voormalige gymleraren in Amsterdam voordat ze trainer werden bij Ajax. Maar zij zijn niet de enige voorbeelden. Ook José Mourinho, Guus Hiddink – allebei échte people managers –, Foppe de Haan en de Engelse coach Roy Hodgson hebben hun roots in het bewegingsonderwijs. Ron Jans, ooit docent Duits, maakte in 2001 de overstap naar het voetbaltrainersschap en is daarin toch redelijk succesvol gebleken in mijn ogen – en maakt het Ajax áltijd moeilijk met zijn teams. Daarnaast zijn er talloze bekwame professionals uit de CIOS en ALO-wereld die hun waarde hebben bewezen in het voetbal. Saïd Ouaali bijvoorbeeld, jarenlang hoofd jeugdopleiding bij Ajax (net als Co Adriaanse in de jaren 90, red.), doorliep eerst beide sportopleidingen en doceerde op een school voor moeilijk opvoedbare leerlingen naast zijn functie bij Ajax. Dave Vos, de opvolger van John Heitinga bij Jong Ajax die deze week zijn contract in Amsterdam verlengde, is eveneens afkomstig uit de 'CIOS- en ALO-school'. Vos liet Jong Ajax bovendien een stuk beter voetballen dan zijn voorganger en boekte betere resultaten. Ik ben ervan overtuigd dat een bredere didactische opleiding een voetbaltrainer completer en succesvoller maakt. Maurice Steijn, die Heitinga bij Ajax 1 opvolgt, heeft zijn wortels op zijn beurt weer in het basisonderwijs. Ik heb een hoge pet op van Steijn en ik zie gelijkenissen met de Spaanse toptrainer Ernesto Valverde, qua spelopvattingen, persoonlijkheid en ideeën. Met Steijn en de nieuwe, Duitse technische directeur Sven Mislintat dient zich gelukkig een nieuwe bloeiperiode, zeg maar gerust Renaissanceperiode, aan bij Ajax.

Een onderwijsachtergrond kan een voetbaltrainer om meerdere redenen succesvol maken. Zo kan een docent als geen ander kennis overbrengen, jonge mensen motiveren en het overwicht behouden boven een groep. Ook kenmerkt een docent zich vaak door effectieve communicatie, zijn handhaving van discipline en de bevordering van een positieve groepsdynamiek door rekening te houden met verschillende persoonlijkheden, communicatiestijlen en individuele behoeften. Dit is echt van onschatbare waarde voor een voetbaltrainer. Ook komen de organisatorische vaardigheden van een docent goed van pas als voetbaltrainer, omdat ze je in staat stellen taken effectief te delegeren en het trainingsproces soepel te laten verlopen.